mechanizm terroru

O sposobie myślenia towarzysza Stalina bardzo wiele mówi to, że w tym fundamentalnym rozkazie nie uznał on za możliwe i stosowne wspomnieć o takich górnolotnych motywach jak “obrona zdobyczy Października”, “ocalenie ludzkości od faszystowskiego barbarzyństwa”, nie zająknął się ani o Dimitrze Dońskim, ani o Aleksandrze Newskim, ani o tysiącletniej historii Rosji. Po prostu, bez owijania w bawełnę, żołnierzom Armii Czerwonej przypomniano, że ich rodziny- jeżeli znajdują się one na terytorium kontrolowanym przez NKWD/WKP(b) są zakładnikami ich postawy na froncie. Po to, by współczesny czytelnik mógł pojąć, co konkretnie znaczyło “pozbawić zasiłków państwowych i pomocy”, przytoczmy kilka liczb z raportu Centralnego Zarządu Statystycznego Państwowego Komitetu Planowania, dotyczący cen rynkowych produktów i płac robotników według stanu na lato 1943 roku [107,s.235-237]: przeciętna płaca miesięczna ogółem w gospodarce narodowej: 403 ruble;

przeciętna płaca miesięczna robotników w przemyśle: 443 ruble;
przeciętna płaca miesięczna pracowników służby zdrowia: 342 ruble;
przeciętna płaca miesięczna pracowników kołchozów: 203 ruble;
chleb żytni, 1 kg.: 100 rubli
cukier, 1 kg.: 650 rubli;
mydło do prania, 400g: 230 rubli;
Groźba niszczenia oddających się do niewoli “wszelkimi środkami, zarówno naziemnymi, jak i powietrznymi” też nie była pustym frazesem. Jesienią 1941 roku sowieckie lotnictwo zbombardowało obozy jenieckie w regionie Orła i Nowogrodu Siewierskiego [42 s. 103]. Nie trzeba chyba przypominać ogólnie znanego faktu, że Związek Sowiecki zrezygnował z jakiejkolwiek współpracy z Czerwonym Krzyżem, co uniemożliwiło udzielanie pomocy- przede wszystkim żywnościowej i medycznej- czerwonoarmistą w niewoli niemieckiej.

Urzędników z Nowego Jorku nie obchodzi, czy Chalmers zdąży na swój wiec ani czy na ich kolei nastąpi bezprecedensowa katastrofa, myślał Mitchum, Zależy im jedynie na tym, żeby nikt nie mógł ich pociągnąć do odpowiedzialności. Jeśli przetrzyma pociąg, zrobią z niego kozła ofiarnego i rzucą na pożarcie Chalmersowi; jeśli puści pociąg przez tunel, a ten nie wyjedzie z niego cało, zrzucą winę na jego niekompetencję. W obu wypadkach będą twierdzić, że działał wbrew rozkazom. Co zdoła udowodnić – i komu? Co człowiek może udowodnić trybunałowi, który nie prowadzi konkretnej polityki, nie ma określonych metod, reguł ewaluacji materiału dowodowego, wiążących zasad – trybunałowi w rodzaju Rady Unifikacji, która uznawała ludzi za winnych lub niewinnych w zależności od tego, co jej odpowiadało, nie posiadając ustalonych kryteriów winy ani niewinności?

Dave Mitchum nie znał się na filozofii prawa, ale wiedział, że jeśli w sądzie nie obowiązują żadne reguły, nie liczą się też żadne fakty, a wtedy przesłuchania nie mają na celu zadośćuczynienia sprawiedliwości, lecz ludziom, i nie jest ważne, co się zrobiło lub nie, lecz kogo się zna, a kogo nie. Zadał sobie pytanie, czy podczas takiego przesłuchania będzie miał szanse pokonać panów Paggarta, Loceya, Chalmersa i ich wpływowych przyjaciół.

Dave Mitchum przez całe życie unikał podejmowania decyzji. Robił to, czekając na polecenia i nigdy nie będąc niczego pewnym. Teraz pozwalał sobie tylko biadać nad niesprawiedliwością. Z goryczą zadawał sobie pytanie, dlaczego właśnie jego musiało to spotkać; dlaczego to jego wrabiają zwierzchnicy w pierwszej porządnej pracy, jaką w życiu dostał. Nie nauczono go myślenia, dzięki któremu zrozumiałby, że sposób, w jaki otrzymał tę pracę i wrobienie go są nierozdzielnymi elementami tej samej układanki.

Dave Mitchum nie był człowiekiem zdolnym zbuntować się przeciwko wpojonym mu naukom lub zakwestionować kodeks moralny zwierzchników. Nie chciał rzucać wezwania ich metodom, lecz je naśladować.