Obiekt - definicja pojęcia

Obiekt to wyodrębniony przez obserwatora element materialny lub abstrakcyjny, mający tożsamość, zdefiniowany zestaw właściwości oraz stan tych właściwości.

Pojęcie obiektu jest szersze od pojęcia ciała, które poznaliśmy na lekcjach fizyki, i zarazem mniej tajemnicze od używanego przez filozofów pojęcia bytu. Ciało fizyczne jest elementem materialnym, natomiast obiekt może być zarówno materialny, jak i na wskroś abstrakcyjny. Ponieważ pojęcie obiektu należy do kluczowych pojęć paradygmatu nowoczesnego myślenia omówmy szczegółowo każdy element definicji oraz elementy pochodne:

O b s e r w a t o r – to bardzo ważne słowo, które wskazuje, że obiekt jest pojęciem subiektywnym. To właśnie obserwator określa co w jego mniemaniu jest obiektem.

W y o d r ę b n i o n y   e l e m e n t – czyli coś, co stanowi pewną charakterystyczną całość. Obiektem może być praktycznie wszystko, co uda się ująć w ramy jakiejś całości, na przykład: chmura, kropla wody, partia polityczna, państwo, nerka, związek zawodowy, rakieta, rower, impuls elektryczny, program komputerowy, ryba, ławica ryb, idea, pomysł, matematyka.

E l e m e n t   m a t e r i a l n y   l u b   a b s t r a k c y j n y – nerka i rower to przykłady obiektów materialnych, państwo i program komputerowy – obiektów abstrakcyjno-materialnych, natomiast obiektami czysto abstrakcyjnymi są idee i... matematyka. Grecki filozof Parmenides z Elei (ok. 540-470 p.n.e.) miał zapewne na myśli obiekt, gdy wprowadzał do naszego słownictwa pojęcie bytu1, jako tego „co jest”. Tak więc jeśli chcemy cokolwiek wyróżnić mianem obiektu, to wcale nie musimy rozstrzygać kwestii na ile to coś jest materialne lub abstrakcyjne, zupełnie wystarczy „przyłożenie” kryterium: „Czy o tym czymś możemy powiedzieć, że jest?”. Jeśli tak, to nie ma przeszkód, by traktować to coś jako obiekt. „Czy matematyka jest?” – oczywiście, i to już wystarcza, że jest obiektem. „Czy matematyka istnieje?” – tu zdania mogą być podzielone, ale na szczęście nie dotyczą one kwestii obiektowości matematyki, którą już wyjaśniliśmy.

M a j ą c y   t o ż s a m o ś ć – tożsamość to pojęcie umożliwiające odróżnienie od siebie dwóch obiektów. Synonimami tego słowa są: „identyfikator” i „nazwa”. Dzięki tożsamości każdy obiekt można odróżnić od innych, występujących w rozpatrywanym obszarze, niezależnie od tego gdzie się znajduje i w jakim jest stanie. W szczególnym przypadku wszystkie obiekty mogą być identyczne, lecz właśnie dzięki tożsamości pozostają rozróżnialne.

Z d e f i n i o w a n y   z e s t a w   w ł a ś c i w o ś c i – każdy obiekt ma określony zestaw właściwości. W obiekcie „człowiek” możemy ich wyodrębnić tysiące, a nawet miliony (a może i jeszcze więcej). Ich przykładami mogą być: kolor oczu, liczba palców, uczesanie, reakcja na dotknięcie palcem gorącego czajnika, szybkość przemieszczania się. Proszę zauważyć, że nie mówimy o tym, jakiego koloru oczy ma nasz obiekt, lecz o tym, że właściwością oczu jest kolor. Sama właściwość jest pojęciem bardzo ogólnym i w jej zakres wchodzą nie tylko cechy, które da się opisać jednym parametrem, takie jak wzmiankowany kolor oczu, ale i właściwości złożone, do opisu których wymagane jest podanie wielu atrybutów i parametrów – jak na przykład uczesanie. Do właściwości zaliczamy również inne, jeszcze bardziej skomplikowane cechy, takie jak: obecny stan wykształcenia, budowa anatomiczna i automatyczne wzorce zachowań. Synonimem właściwości jest „cecha”.

S t a n   w ł a ś c i w o ś c i – zestaw konkretnych wartości każdego elementu z zestawu właściwości. Posłużmy się tabelką, by dobrze nam się utrwaliła różnica pomiędzy właściwościami obiektu, a ich stanem.

Zauważmy, że stan niektórych właściwości może się zmieniać, a niektórych nie. Przykładem właściwości względnie stałej jest liczba palców u rąk, zwykle stan tej właściwości, wyłączając przypadki szczególne, jest zasadniczo niezmienny w trakcie całego życia człowieka. Natomiast znajomość języka to przykład właściwości zmiennej, którą można kształtować i to w kilku kierunkach: raz zwiększając ich liczbę, a dwa stopień ich opanowania.

Z pojęciem obiektu ściśle związanych jest jeszcze kilka innych pojęć nie wymienionych bezpośrednio w definicji. Są nimi:

K r y t e r i a   o b i e k t o w o ś c i – to kryteria, na podstawie których obserwator stwierdza, czy to co określił jako obiekt ciągle jest tym samym obiektem, czy też stanowi już nową charakterystyczną całość. Kryteria te nie mają ani charakteru obiektywnego, ani uniwersalnego, są bowiem, tak jak sam obiekt, ustalane przez obserwatora, a my musimy je po prostu przyjąć. Gdybyśmy zastanawiali się, czy płot po usunięciu jednej sztachety jest nadal tym samym płotem, odpowiedzi udzielają właśnie kryteria obiektowości. „Nie, nie jest to już ten sam obiekt, bowiem obiekt, o którym mówimy, miał zabezpieczać teren przed kotem sąsiada, który załatwia się w piaskownicy naszych dzieci”, ewentualnie „Tak, jest to dalej ten sam płot, ponieważ nawet bez tej jednej sztachety nadal skutecznie chroni przed wtargnięciem dużych psów”. Jeśli, Czytelniku, zastanawiasz się, czy ciągle jesteś tym samym obiektem, którym byłeś w łonie matki lub gdy miałeś 11 lat, to odpowiedzi musisz szukać właśnie przez ustalenie kryteriów obiektowości. Tradycyjnie uważa się, że cały czas jesteś tym, kim byłeś, ale można też spotkać się z odmienną opinią. Materia, z której jesteśmy zbudowani, wymieniana jest bowiem w całości przeciętnie co 10 lat. Tak więc ocena, czy coś jest obiektem lub właśnie przestało nim być, zależy wyłącznie od subiektywnych kryteriów obiektowości. To właśnie one informują nas, czy obiekt nadal jest tym samym obiektem, czy też skończył nim być i zaczyna być czymś nowym.

C z a s   t r w a n i a   o b i e k t u – Platon (427–347 p.n.e.) wprowadził podział obiektów na zmienne i niezmienne w czasie. Dla nas to rozróżnienie nie jest istotne – wszystkie bowiem obiekty traktujemy jako zmienne. Niezmienne, też są zmienne, ale czas, po którym do zmiany dochodzi, jest dla obserwatora zbyt długi, by mógł je zaobserwować. W dalszych rozważaniach, zamiast czas trwania obiektu, będziemy używali skrótu CTO.

T r a n s f o r m a c j a   o b i e k t u – proces przeistoczenia (przekształcenia) się obiektu w inny. W wyniku transformacji obiekt się zmienia. Obiekt materialny na przykład, może ulec rozpadowi na podobiekty, może przeistoczyć się w inny obiekt lub tylko zmienić niektóre ze swych właściwości. Dla obserwatora sygnałem, że dany obiekt uległ transformacji jest fakt, że przestał spełniać kryteria obiektowości.

To, że obiekt ulega transformacji spowodowane jest oddziaływaniem różnych czynników sprawczych, które w najbardziej ogólny sposób dają się zaklasyfikować do jednej z czterech kategorii:

i n i c j a t o r ó w –   czynników powołujących obiekt do istnienia. W przypadku omawianego wcześniej płotu będą to: przyczyna, która wywoła pomysł zbudowania, założenia, które będzie musiał spełniać, projekt opisujący, jak będzie wyglądał i z czego zostanie wykonany, czynności związane z zakupem materiałów oraz praca, którą trzeba włożyć, by go zbudować;

k o n s t r u k t o r ó w,   które wydłużają CTO, podtrzymując stan „pewnej charakterystycznej całości”, i sprawiają, że kryteria obiektowości są spełniane. W przypadku, gdy dysponujemy miarą spełniania tego kryterium, będą nim te czynniki, które poprawiają to spełnianie. Do grupy konstruktorów obiektu „płot” należą nie tylko malowanie, konserwacja i naprawy, lecz również czynności związane z poszukiwaniem farby, która na dłużej zabezpieczy sztachety;

przeciwstawnymi do konstruktorów są   d e s t r u k t o r y,   które robią wszystko, by obiekt przestał spełniać kryteria obiektowości, a gdy dysponujemy miarą – są to te, które pogarszają jej spełnianie. W odniesieniu do płotu będą nimi na przykład czynniki atmosferyczne, dziecko, które uderza weń piłką, powodując odpadanie farby, i nierzetelny fachowiec, który go źle pomalował;

ostatnie w szeregu czynników sprawczych są   t e r m i n a t o r y,   które powodują, że obiekt definitywnie przestaje być tym, czym był. Przykładem może być decyzja o rozbiórce i sama rozbiórka płotu.

Na koniec wprowadźmy jeszcze jedno bardzo ważne pojęcie: z a c h o w a n i e – to ciąg zachodzących po sobie stanów właściwości obiektu.