Krąg pierwszy

Dziś była więc kolej Simoczki. W pracowni akustyki ta malutka, przypominająca ptaszka dziewczyna była teraz jedyną władzą i jedyną zwierzchnością. Zgodnie z instrukcją powinna była baczyć, aby więźniowie pracowali i nie próżnowali, aby nie wykorzystywali miejsca pracy do produkcji broni albo dla podkopu, aby też – korzystając z obfitości części radiowych – nie majstrowali sobie krótkofalówek. Za dziesięć jedenasta powinna była też przejąć od nich całą supertajną dokumentację, zamknąć w kasie pancernej i opieczętować drzwi pracowni.

Nie minęło jeszcze pół roku od chwili, gdy Simoczka, po ukończeniu Instytutu Łączności, została – dzięki swej kryształowej ankiecie personalnej – skierowana do tego specjalnego, tajnego, zaszyfrowanego instytutu naukowo-badawczego, który więźniowie nazywali w swoim zuchwałym i prostackim języku szaraszką. Skierowanym tu frajerom od razu dawano oficerskie szlify, wypłacano gażę dwukrotnie wyższą, niż należało się zwykłemu inżynierowi (za stopień wojskowy, na sorty mundurowe) – a wymagano za to przede wszystkim wierności i czujności, a dopiero później – fachowości i doświadczenia.

Wolność zaczyna się od poszanowania cudzych praw.

Freedom begins with respect for others' rights.

Podobny acz bardziej rozbudowany cytat znalazłem u Mandeli

…O tym, jak państwo się bogaci
I z czego żyje, tudzież jak
Rozkwita, choć mu złota brak…

* Aleksander Puszkin, „Eugeniusz Oniegin”, przeł. Julian Tuwim.

Gałachow wyobrażał sobie, jak Jermiłow, oparłszy na piersi swój szeroki podbródek, czyta jego nowy utwór, jak skrobie już przeciw niemu olbrzymi (już tak się zdarzało) artykuł na całą kolumnę „Literaturnej Gaziety”. Artykuł będzie nosił tytuł: „Zza jakich mórz wieją te wiatry?” albo „Jeszcze raz o pewnych modnych tendencjach na naszej słusznej drodze”. Będzie się zaczynał nie od otwartego ataku, tylko od jakichś najświętszych cytatów z Bielinskiego lub Niekrasowa, z którymi chyba tylko łotr by się nie zgodził. I zaraz te słowa nieznacznie a sprytnie przekręci, użyje ich w zupełnie innym sensie – i wtedy to się wyjaśni, że Bielinski albo Hercen świadczą jak najgoręcej przeciw nowej książce Gałachowa wykazując, że jest to osobowość pisarska antysocjalna, antyhumanistyczna, o bardzo chwiejnym kośćcu światopoglądowym.

W ten sposób, akapit za akapitem, starając się odgadnąć możliwe zarzuty Jermiłowa i przygotować się do nich zawczasu, Gałachow przyzwyczajał się szybko do wygładzania ostrych kantów, i książka sama przez się nabierała kształtów tchórzliwie opływowych, rozchodziła się miękkimi kręgami. I mając już za sobą połowę pracy, Gałachow widział, że książkę jakby mu ktoś zamienił, że znów się nie udała…

Następnie – praca ta była doskonale opłacana, dawała prawo do najlepszych, wydzielonych sklepów, do najlepszych mieszkań – skonfiskowanych skazańcom, do gaż wyższych niż w wojsku i do pierwszorzędnych sanatoriów.

Praca ta nie była wyczerpująca: o żadnych normach nie było mowy. Wprawdzie przyjaciele opowiadali Szykinowi, że w trzydziestym siódmym i czterdziestym piątym funkcjonariusze śledczy harowali jak konie, ale sam Szykin nigdy nie był w takim kołowrocie i nie bardzo wierzył w te opowieści. Zdarzały się szczęśliwe okresy, kiedy można było miesiącami drzemać przy biurku. Ogólną cechą roboty w bezpiece był brak pośpiechu. Do naturalnej powolności, właściwej każdemu człowiekowi sytemu, dochodziła tu jeszcze opieszałość celowa, stosowana po to, aby większy mieć wpływ na psychikę więźnia i uzyskać od niego zeznania. Służyło temu powolne temperowanie ołówków, wybór pióra, wybór papieru, cierpliwe notowanie wszelkich drobiazgów i danych osobistych w protokole. Ta wszechobecna powolność w pracy bardzo korzystnie odbijała się na systemie nerwowym i była przyczyną długowieczności pracowników resortu.

Wcale nie mniej cenił sobie Szykin sam tryb swojej pracy. Cała ona składała się właściwie z prostych czynności rejestracyjnych, z gołej ewidencji (i tu przejawiała się w niej najbardziej charakterystyczna cecha socjalizmu). Żadna rozmowa nie kończyła się tak, jak to z rozmowami bywa, tylko musiała prowadzić do napisania donosu albo podpisania protokołu, bądź zobowiązania – do zachowania milczenia, nieopuszczania danej miejscowości, nieudzielania informacji, nieskładania fałszywych zeznań – lub wreszcie do podpisania kwitu, że się to lub owo otrzymało. Właśnie ta cierpliwa uwaga, ta pedanteria, którą odznaczał się Szykin, były tu potrzebne, aby nie zakradł się do tych papierków chaos, aby je odpowiednio podzielić, wciągnąć do skoroszytów i zawsze móc znaleźć. (Sam Szykin jako oficer nie mógł wykonywać fizycznych prac i dlatego zszywała te papiery specjalnie skierowana z wydziału ogólnego, wyszkolona w metodyce spraw poufnych, chuda i wysoka pannica z bielmem na oku).

Ale najprzyjemniejszą dla operczekisty Szykina cechą tej pracy było to, że dawała ona władzę nad ludźmi, poczucie potęgi własnej i że otaczała człowieka nimbem tajemniczości.

Dumę Szykina łechtał ten szacunek, to onieśmielenie, jakie budził w swoich współpracownikach, również czekistach, ale przecież nie operacyjnych. Wszyscy oni – w ich liczbie inżynier – pułkownik Jakonow – na każde żądanie Szykina musieli mu zdawać sprawę ze swoich czynności, Szykin natomiast przed nikim z tych ludzi nie był odpowiedzialny. Kiedy kroczył – z tą swoją sinawą twarzą, z ostrzyżoną na jeża siwiejącą głową, z dużą teczką pod pachą – po chodniku szerokich schodów, gdy dziewczęta- lejtnantki MBP skromnie ustępowały mu z drogi nawet na tych szerokich stopniach, kiedy witały go pierwsze – Szykin z dumą czuł, że jest kimś ważnym i wyjątkowym.

Gdyby ktoś powiedział Szykinowi – ale nikt mu tego nigdy nie mówił – że zasłużył sobie rzekomo na nienawiść, że jest dręczycielem innych ludzi – Szykin zareagowałby niekłamanym oburzeniem. Nigdy dręczenie innych ludzi nie stanowiło dla niego przyjemności ani celu. To prawda, zdarzają się tacy, widział ich w teatrze, w kinie, to sadyści, namiętni miłośnicy tortur, nie ma w nich nic ludzkiego – ale są to z reguły białogwardziści albo faszyści. Przecież Szykin tylko wykonywał swój obowiązek i jedynym jego celem było, aby nikt nie mógł zrobić niczego szkodliwego i żeby nie miał żadnych szkodliwych myśli.

Działało tu ogólnoświatowe prawo: zwycięża najokrutniejszy. Respektują to prawo, niestety, całe dzieje i wszyscy prorocy.

In this case, the global law operated: the cruellest always wins. Unfortunately, this law was truth throughout history and is respected by all the prophets.

Był skazany właśnie dlatego, że tak dobrze mu się powodziło, że nie miał chęci ryzykować życia, aby tego dobrego życia bronić.

He was condemned precisely because he prospered so well, he had no desire to risk his life, to defend the good life.

Co mi daje zysk, to jest zgodne z prawem.

What gives me a profit, is lawful.